تنها راه نجات دریاچه ارومیه

از: مهندس فاطمه ظفرنژاد

پژوهشگر و کارشناس صنعت آب

علت خشکیدن بزرگترین دریاچه کشور یعنی اورمیه، ساخت چهل سد روی چهارده رودخانه مهم این حوضه است که جلوی آورد 5/5 میلیارد مترمکعب آب به دریاچه را گرفته اند.

متاسفانه همه این سدها بدون هیچ گونه مطالعات نیازسنجی ساخته شده اند. مثلا سد های زرینه رود و سیمینه رود برای دشت هایی آب تامین کردند که بدون آن سدها نیز اراضی آنها آبی بود و اصلا مشکل کم آبی نداشتند و با شبکه سنتی آبیاری می شدند. پس از ساخت سد زرینه رود اراضی پائین دست این سد بشدت زهدار شدند و مطالعاتی برای این اراضی انجام شد و هزینه بسیار سنگین زهکشی بردوش منابع ملی گذاشته شد

تقریبا در همگی سدهای ساخته شده در این حوضه اراضی خشک و بی آب و ... توجیه ساخت سد نبودند. و در حقیقت این سدها بدون توجیه اقتصادی حقیقی ساخته شده اند. البته گزارش‌هایی به این نام دارند اما همه آنها با اشتباهات بسیار بزرگ در شیوه تبیین «با طرح» و «بدون طرح» نوشته شده اند و البته با روش‌هایی کاملاً جانبدارانه و با بکارگیری روش‌های متروکه نوشته شده اند که خود بانک جهانی چهار دهه است که آنها را رد کرده و نقدهای زیادی روی آن روش نوشته شده است

مهم ترین نقدها براین روش کار را در کتاب "سدها و توسعه" کارگروه کمیسیون جهانی سدها که در دو هزار منتشر شد می توان یافت

البته از توجیه زیست محیطی و اجتماعی چهل سد یادشده اصلا نمی شود حتی حرف زد. چون از خورشید روشن تر است که این سدها هیچیک گزارش تحلیلی زیست محیطی و اجتماعی نداشتند و ندارند وگرنه اورمیه امروز این وضعیت فاجعه آمیز را نداشت و بستر نمکزار خشکیده‌اش زندگی و حیات و معاش شش میلیون نفر را تهدید نمی کرد.

اما انتقال آب از خزر و ارس و زاب و دیاله و .... و یا روش تخیلی فانتزی بچگانه ای مانند باروری ابرها همه و همه روش‌های متروکه، ناکارآمد و بسیار بسیار بسیار پرهزینه ای هستند که نه تنها به هیچ وجه پاسخگوی نیاز 5/5 میلیاردی دریاچه نیستند که پیامدهای بسیار ناسازگارتری در پی خواهند آورد

تجربه بسیار تلخ خشکیدن دریای آرال در بخش آسیایی شوروی سابق که هم در کتاب «آخرین واحه» ساندرا پوستل و هم در کتاب «رودهای خاموش» پتریک مک کالی به تحریر درآمده و هم در کتاب «سدها و توسعه» روی آن بحث شده است نشان دهنده این است که تنها عامل خشکیدن دریاچه ها، همانا سدسازی است و دیگر هیچ. روش‌های بسیار پرهزینه و ناکارآمد یاد شده بالا همانند خود سدها، همانگونه که شما در همایش پژوهشکده منابع طبیعی گفتید «بر دوش مردم تحمیل» خواهند شد

و هیچ راهکاری برای جلوگیری از فاجعه وجود ندارد مگر بازکردن دریچه سدها در کوتاه مدت و برچیدن سدها در میان مدت. کاری که علیرغم پافشاری و مقاومت سدسازان و بساز و بفروش‌ها بالاخره باید انجام شود. و امیدوارم آن زمان خیلی خیلی دیر نشده باشد که امروز هم بسیار دیر است 

 

منبع :سایت کمیته بین المللی نجات پاسارگاد